Wanneer je hond trekt aan de lijn, groot en sterk is of uitvalt naar andere honden dan kan dat flink vervelend wandelen zijn. Het is niet ontspannen.
De gentle leader klinkt als een gouden oplossing, maar is dat ook zo? Ik leg je uit hoe de gentle leader werkt en wordt aangeboden. Daarnaast deel ik de voor- en nadelen van de gentle leader.
Wat is een gentle leader voor honden?
De gentle leader wordt verkocht als een riem waarmee je op een “vriendelijke” manier je hond kan corrigeren. De gentle leader is er in verschillende maten, van small, medium tot large. De gentle leader geeft vaak een (extra) gevoel van controle.
Bij dit product vind je in de beschrijving staan dat een hond bij een gewone hondenriem instinctief trekt. Let op: het is natuurlijk onzin dat een hond door het hulpmiddel (extra) gaat trekken. Het kan wel zijn dat jij met bepaalde riemen je hond makkelijker kan houden. Dat zijn twee verschillende dingen.
Later in dit artikel leg ik daar meer over uit.
Een halster voor honden
Eén van de lussen van de gentle leader gaat over de neus heen en zit “voor de ogen”, maar achter de mondhoeken. Vervolgens sluit je de andere lus hoog in de nek, achter de oren.
De gentle leader heeft een verstelbare klip onder de kin van de hond. Hierdoor kan de band perfect passend worden.
De neusriem heeft een flexibele constructie waardoor de hond goed kan eten, drinken spelen en blaffen. De neusriem heeft een goede pasvorm waardoor het niet van de kop afglijdt.
Een gentle leader is een hulpmiddel die je om de neus van de hond heen doet.
In sommige gevallen is de gentle leader niet te gebruiken. Denk aan rassen die nauwelijks een neus hebben. Zoals de:
- Engelse Bulldog
- Franse Bulldog
- Mopshond
Wanneer gebruik je een gentle leader?
Een Gentle leader wordt om verschillende redenen ingezet. Ik zie vaak dat het bij bepaalde gedragsproblemen wordt ingezet.
Zoals honden die:
- Druk zijn
- Aan de lijn trekken
- Uitvallen naar andere honden
- Reageren op bakfietsen
- Reageren op voorbijgangers
- Reageren op mountainbikers
- Reageren/uitvallen naar katten
Daarnaast zie je dat de gentle leader ook wordt gebruikt bij grote honden en sterke honden. Zoals de:
- Duitse dog
- Cane Corso
- Bull Mastiff
- Duitse Herder
- New Founlander
Maar ook met regelmaat zie je het bij andere hondenrassen zoals:
- De Jack Russell
- De Springer Spaniels
- Labrador
- Golden Retriever
Je ziet ook dat de gentle leader wordt ingezet wanneer het om fysieke redenen niet mogelijk is om de hond fysiek het tegengewicht te bieden.
Hoe werkt een gentle leader?
Bij de beschrijving van dit product lees je dat de gentle leader een lichte druk van de riem op de neus geeft die een reflex verzorgt waardoor de hond direct “ontspant”. Het wordt weleens vergeleken met het halster van een paard. Hierdoor kan je de hond goed in de juiste richting sturen.
De druk van de riem, wanneer de hond trekt, ligt nu op de achterzijde van de nek. Deze reactie wordt vergeleken met de natuurlijke reactie die de moederhond creëert als zij de puppy’s in haar nek beet pakt.
Het wordt verkocht alsof je al binnen enkele minuten resultaat kan hebben. Dankzij deze unieke hoofdhalsband, waarbij de hond zijn bewegingsvrijheid behoudt, kan je weer ontspannen gaan wandelen.
Dat komt omdat de weerstand, die je hond ervaart, tegen deze nieuwe druk ervoor zorgt dat hij stopt met trekken om zo de druk achter op zijn kop te verzachten. Dit noemen ze ook wel negatieve bekrachtiging. Het is één van de manieren waarop een hond leert. Door positieve bekrachtiging neemt gewenst gedrag toe en door het negatieve te bekrachtigen kan het (ongewenste) gedrag afnemen.
De gentle leader kan er voor zorgen dat je tijdens je wandeling weer plezier en ontspanning ervaart.
Het is wel tegenstrijdig. Eerst staat er dat de hond “ontspant” en later staat er dat de hond reageert vanuit weerstand tegen de nieuwe druk en daardoor stopt met lopen. De vraag is of de hond dan ECHT ontspannen is. Ik denk het niet.
Ik zou niet adviseren om de riem om te doen zoals het bij de Golden Retriever hieronder wordt gedaan.
Is de gentle leader hetzelfde als een paardenhalster?
Wat mij betreft niet.. Wat de gentle leader minder “gentle” maakt is het feit dat de lus om zijn neus een sluiteffect geeft om de neus heen.
Het is dus niet zo dat je “alleen” maar wat om zijn neus doet. Het heeft ook een corrigerend effect. Zoals je bij het paard hieronder zit er niks strak om de neus. Je kan het paard begeleiden door het bij het halster mee te nemen.
Tegelijkertijd is de vergelijking niet realistisch. Een paard kan ook niet in beweging komen wanneer je aan zijn halster trekt. Alleen de honderden kilo’s maken een verschil. Waardoor je hond wel “onder controle” te houden is. En dat paard niet. Het paard wordt dus getraind en vanuit andere intenties in beweging gezet. Het is niet het halster. Begrijp mij niet verkeerd. Ook in paardenland gebruik we voldoende hulpmiddelen om het dier “onder controle” te houden.
De gentle leader is geen muilkorf!
Mensen denken bij een gentle leader nog weleens dat het een muilkorf is. Alsof hij dan niet meer zou kunnen bijten. Maar een hond kan alles nog met een gentle leader om. Dus ook bijten!
Wat is het verschil tussen een gentle leader of haliti?
Volgens mij niets. Behalve de “naam”. De werking is hetzelfde. Het corrigeren effect ook.
Canny Collar: een gentle leader, maar dan anders…
Je hebt ook nog een Canny Collar. Het idee is hetzelfde als bij een gentle leader. Maar je klikt je hondenlijn vast boven, hoog in zijn nek. In plaats van onder zijn kin, zoals bij de Gentle leader.
Sommige hondengedragsdeskundige vinden dit een beter alternatief, zodat je echt voorkomt dat je aan de neus trekt die eventueel voor meer nekproblemen kan zorgen. Je kan hier vanalles over zeggen. In beide gevallen wil je het corrigerende stuk achterwege laten en geen rukjes meer aan de lijn geven. In dat geval betekent het dat een canny collar misschien minder snel vervelend is.
Honden trekken instinctief… of toch niet?
Je hoort weleens zeggen dat een hond met een gewone halsband automatisch trekt aan de lijn door de tegendruk die zo’n halsband geeft.
Echter kan je niet zeggen dat een hond trekt aan de lijn vanwege het hulpmiddel dat je gebruikt. Een hond trekt aan de lijn vanwege de onderliggende oorzaak:
- Niet goed aangeleerd (gewoon niet geleerd welk gedrag de hond WEL moet laten zien aan de lijn)
- Aan een lijn lopen is heel onnatuurlijk voor honden (het is echt een vaardigheid die wij ze moeten leren)
- Teveel opwinding bij je hond
- Stressemmertje zit vol
- Altijd wandelen met een korte lijn
- Te weinig hondsgedrag kunnen uitoefenen
- Ergens willen snuffelen (wat van ons mensen dan weer niet mag)
- Niet geleerd om prikkels te negeren
- Angst, onzekerheid, wantrouwen ervaren richting andere honden en daardoor uitvallen
- Overal naar toe willen en nooit geleerd prikkels te kunnen negeren
De behoeften van de hond: waarom doet ‘ie wat ‘ie doet?
Het is niet het tuig, de halsband, de gentle leader, de sliplijn of wat voor hulpmiddel dan ook die maakt dat je hond meer gaat trekken. Nee, dat is te kort door de bocht.
Door een bepaald hulpmiddel kan het wel zo zijn dat het trekken voor jou een stuk dragelijker wordt.
De eerste stap zou moeten zijn dat we kijken naar de behoeften van de hond. Zodat we voorkomen dat we alleen aan symptoombestrijding doen. Je hond is geen robot. Daarnaast is het altijd belangrijk om naar het totaalplaatje van de hulpvraag van je hond te kijken. Het is belangrijk om te weten waarom je hond doet wat ‘ie doet?
We lezen bij de beschrijving van de gentle leader veel over “controle houden”. Hoewel we in onze maatschappij soms ook wat controle uitoefenen, zou je dat niet als insteek willen.
Het gaat niet over controle, de baas willen zijn, je hond moet zich maar gedragen. Daar doe je je hond echt veel te kort mee.
Hond trekt aan de lijn, werkt een gentle leader?
Dit product is gemaakt om het trekken aan de riem aan te pakken. De riem gaat over de neus heen en zit achter de oren. Hierdoor heb je het gevoel dat je je hond beter “onder controle” kan houden.
Bij normale halsbanden zit de druk van de riem aan de voorzijde. Ik zie vooral dat wanneer je een halsband of een tuig gebruikt je hond zijn hele lichaam “in de strijd” kan gooien. Waardoor het jouw automatisch meer kracht kost. Wederom is het symptoombestrijding om je te richten op het hulpmiddel. Je wilt namelijk dat er op intern niveau iets veranderd bij je hond. Zodat je kan gaan samenwerken. Zodat je hond wat leert. Zodat je hond begrijpt wat WEL de bedoeling is. Maar vooral dat zijn interne beleving, bijvoorbeeld tegenover prikkels, verandert van negatief naar positief.
Het liefst zie ik honden met een goed zittend Y-tuig. Al geloof ik dat een halsband ook prima kan, als je geen problemen ervaart. Je leest mijn bevindingen over de gentle leader hieronder.
Wat zijn de nadelen van een gentle leader?
- Je doet aan symptoombestrijding wanneer je je enkel richt op dit halster om weer controle over het probleem te krijgen
- De gentle leader onderdrukt het (daadwerkelijke) probleem
- De hond kan een kale streep krijgen (heeft vaak te maken met een gevoelig huid, slecht materiaal, te strak zittende gentle leader, teveel druk op de lijn en te veel correcties)
- Als je hond het niet goed aangeleerd heeft wil hij hem steeds afhalen met zijn poten en vindt hij niet fijn. Je kan ook zien dat je hond met zijn neus ergens tegen aan gaat wrijven
- Wanneer je blijft werken met correcties en rukjes aan de lijn is dit hulpmiddel niet fijn voor je hond
- De hond kan hierdoor gedrukt lopen en er kan sprake zijn van aangeleerde hulpeloosheid
- Jij bent van het probleem af, maar hoe loopt de hond er bij?
Wat zijn de voordelen van een gentle leader gebruiken?
Wat zijn de voordelen van de gentle leader ten opzichte van andere halsbanden?
- Je grote en sterke hond is veel beter te houden
- Jij krijgt meer vertrouwen
- Daardoor kan je betere trainingsmomenten realiseren
- Dit zorgt direct voor meer momenten om te belonen en je te richten op wat je wilt
- Je kan de gentle leader op een rustige manier aanleren (neem hier je tijd voor)
- Je hond kan drinken, eten, hijgen, bijten, blaffen en alle stresssignalen laten zien
- Het ondersteunt om je doel te bereiken. Laat de gentle leader niet je oplossing zijn! Richt je op je doel: wat wil je bereiken? De gentle leader kan eventueel (tijdelijk!) een ondersteuning zijn.
Kan een puppy een gentle leader om?
Ik zou dit als hondengedragstherapeut niet adviseren. Omdat ik het te gek voor woorden vind om een puppy, die alles nog moet leren, op deze manier te corrigeren. Richt je in het algemeen qua training op wat je WEL wilt. In plaats van wat je niet wilt en dat alleen maar te corrigeren. Dat geldt zeker voor een puppy, maar eigenlijk in het algemeen.
Bij een puppy (ongeacht de grootte van het ras) geldt niet meer dat het om fysieke redenen niet mogelijk is.
Wanneer je pup om wat voor reden dan ook bepaald gedrag laat zien aan de lijn is een gentle leader niet de oplossing. Gedrag dat een puppy aan de lijn kan laten zien is:
- Pup wil niet wandelen
- Pup trekt aan de lijn
- Puppy bijt in de riem
- Puppy gaat steeds zitten tijdens het wandelen
- Pup reageert op iedere prikkel en wil er naar toe.
Ik vind in het algemeen dat het hulpmiddel niet je oplossing is. Je doet dan aan symptoombestrijding. Het is hooguit een ondersteuning. Zeker bij puppy’s is het een kwestie van aanleren. Waarom doet je pup wat ‘ie doet?
Doet een gentle leader pijn?
Pijn is een beetje een “vaag” begrip. Want wat betekent pijn? Hoe maken we dat meetbaar? En vooral hoe maken we dat meetbaar bij honden? Sommige honden zijn bikkelhard. Je ziet het niet direct. Het lijkt niet aanwezig omdat je hond geen “ongewenst gedrag” meer laat zien. Kennis van de stresssignalen van je hond is dus essentieel. Dan kan je beoordelen hoe je hond zich voelt ten opzichte van de gentle leader.
Bij correct gebruik doet de gentle leader niet zomaar pijn. Maar daar kan het ook direct mis gaan. Want hoe gebruik je dit correct? We kopen het zodat wij (hopelijk) van het probleem af zijn.
Het is belangrijk dat de pasvorm goed is. Het betekent ook dat je geen rukjes aan de lijn geeft. Je gaat je richten op je doel: trainen met je hond! De gentle leader is niet je oplossing, het kan wel je houvast en ondersteuning zijn.
De gentle leader kan echt wel flink vervelend zitten als hij niet goed is afgestemd en te strak om de neus zit. De gentle leader hieronder zit te strak om de neus bij de Duitse herder.
Je geeft geen rukjes meer aan de lijn en je corrigeert niet. Hier schiet je je doel voorbij en sla je de plank flink mis.
Pijn in de breedste zin van het woord
Pijn betekent voor mij meer dan letterlijk pijn voelen. Als we het hebben over het welzijn van honden komt er meer bij kijken dan alleen letterlijke, fysieke pijn.
Het is belangrijk om te kijken of het totaalplaatje bij de hond in balans is. Ik geloof niet dat gedrag er zomaar is. Het gedrag van je hond is er ook niet alleen maar omdat hij jou niet ziet als leider. Dat is één van de (vele) misverstanden over leiderschap.
Gedrag is niet iets wat goed of fout is en waar de hond voor gestraft moet worden.
Gedrag heeft altijd een onderliggende oorzaak. Het is een gevolg van iets. Het kan dus wel degelijk “pijn” doen en het welzijn aantasten wanneer de stem van de hond wordt onderdrukt. Je spreekt over het mentale, spirituele en emotionele stuk van de hond.
Hierdoor kunnen hulpvragen zich eventueel ook opstapelen of ergens anders naar voren komen.
Is een gentle leader de oplossing voor het probleem?
Met regelmaat wordt een gentle leader aangeraden door de hondenschool, vele dierenartsen of door hondengedragsdeskundigen. Is dat slecht? Wel als het de oplossing is.
Ik denk niet dat alleen trainen jou de oplossing gaat geven om het gedrag van je hond op te lossen. We richten ons in hondenland te veel op vaardigheden met als nadeel dat we voorbij de echte oorzaak van het probleem gaan. Ik spreek uit ervaring. Ik heb in zijn begin jaren veel getraind op basis van vaardigheden en een gentle leader, op advies van de hondenschool, gebruikt voor mijn Tervuerense Herder Nimrod.
Praktijkvoorbeeld Nimrod de Tervuerense herder
Mijn hond Nimrod, is inmiddels ruim 12 jaar oud. Het is een Tervuerense herder. We hadden in het verleden veel hulpvragen. Eén van de hulpvragen was trekken aan de lijn. Als een bezetene.
Door de gentle leader kon ik hem beter onder controle houden. Het voldeed precies aan de verwachting van de gentle leader. Want het is logisch, dat wanneer ik wat om de kop van de hond heen doe, ik minder fysieke kracht nodig heb om hem te begeleiden. Tegelijkertijd deed ik aan symptoombestrijding.
Enerzijds omdat hij zonder riem niet normaal kon lopen. Anderzijds omdat het probleem niet verdwenen was. Ik kon hem alleen beter houden. Daarnaast zie ik in de praktijk ook vaak dat de hond misschien niet meer trekt aan de lijn of minder uitvalt. Maar ook heel erg gedrukt loopt. Je ziet dat aan zijn lichaamshouding. Bijvoorbeeld met de onderstaande signalen:
- Staart tegen zijn billen gedrukt
- Staart in een lage houding
- Oren naar achteren
- Stijve loop
- Eventueel grote pupillen
- Hijgen
- De band af willen doen
Is de gentle leader wel een dier vriendelijke manier?
Ik vind diervriendelijk altijd een lastig begrip. Je wilt niet werken met middelen die het echte probleem onderdrukken. Dat is simpelzat. Dat bezwaar vind ik nog groter dan wanneer iets wel of niet pijn doet. Zoals ik net al beschreef. Ik geloof namelijjk dat je bij correct gebruik de hond op dat gebied met de gentle leader niet zo’n pijn doet. Het is wel lastig wanneer we voorbij gaan aan de hulpvraag van de hond en daarmee onderdrukken. We spreken steeds over controle.
Maar gaat het daar over, je hond onder controle houden?
Tegelijkertijd mis ik soms ook de realiteit. Ik kan mij goed voorstellen dat mensen voor dit hulpmiddel kiezen. Het is ook onze verantwoordelijkheid om niet al te grote problemen te veroorzaken ten opzichte van andere honden, mensen etc.
Het nadeel is alleen dat wij mensen vaak willen kiezen voor de snelste en makkelijkste weg. We willen van het probleem af en zoeken onze antwoorden in hulpmiddelen. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor andere lijntjes om iets af te leren of de antiblafband voor honden.
Er is vaak een gebrek aan kennis over de mogelijkheden en hondengedrag.
Wat wel tegenstrijdig is dat ik zie dat veel mensen positief trainen, maar dit geen probleem lijken vinden.
In de beschrijving van één van de gentle leaders staat dat je zonder geweld je hond kan controleren, sturen en opvoeden. En tegelijkertijd staat er in dezelfde rij met bulletpoints dat deze uniek hoofdhalsband een unieke mondsluiteffect heeft. Vervolgens staat er dat de kaken bij een ruk aan de riem gesloten worden en bij ontspanning weer geopend? Dat is lichtelijk tegenstrijdig. Toch?
Bij een andere beschrijving staat dat je met behulp van de gentle leader het trekken aan de lijn op een vriendelijke manier afleert. Alleen hoe zit het dan met het idee om je hond aan te leren wat WEL de bedoeling is?
Een gentle leader van leer? Of ander materiaal?
Ik zou zeker niet adviseren om een gentle leader van leer over de snuit van de hond heen te doen. Wanneer je een gentle leader wilt gebruiken zorg je voor een zachte stof, eventueel gewatteerd. Nog mooier is als je een gentle leader op maat laat maken. Op die manier heb je een goede pasvorm, sluit hij goed om de bek van de hond en zit hij niet te strak.
Jij van je problemen af, en je hond dan?
Is je hond echt zo rustig? Of gedraagt hij zich naar jouw wensen en heb je er geen last meer van? Maar hoe zat het dan met de hulpvraag? Waarom trekt jouw hond aan de lijn? Waarom is jouw hond reactief? Waarom heb je een gentle leader nodig?
Gentle leader wel of niet doen?
Ik ben niet per se tegen dit product. Maar ik zal het je zeker ook niet zomaar adviseren. Al helemaal niet zo online. En wanneer je een online training bij mij hebt gevolgd of een 1:1 traject zal ik niet zomaar naar dit product grijpen. We gaan dan aan de slag met het echte probleem. We willen dat de hond iets leert, dat de oorzaak geen probleem meer is. Dat de hond zich fijn en ontspannen voelt. Dat je kan gaan samenwerken.
Toch zijn er nuances. Vandaar dat ik er ook niet direct tegen ben. Voor mij ligt dit heel genuanceerd. En mis ik de harde reacties die gaan over voor of tegen een gentle leader zijn vooral nuances.
Je vindt onderaan dit artikel een praktijkvoorbeeld.
Het nadeel is alleen dat het verkondigd wordt als DE oplossing voor het trekken aan de lijn. Mijn ervaring is dat je daar maar zo bedrogen uit kan komen. Ik heb zelf de gentle leader op een klassieke manier gebruikt. Ik deed hem gewoon om, en we gingen weer verder.
Het probleem van het willen nabootsen van dit gedrag is op de eerste plaats dat jij geen moeder van je hond bent, maar gewoon een mens. Je hond is geen mens en jij bent geen hond.
Het is niet te adviseren om de snuit van je hond te grijpen wanneer je hond iets doet wat wel/niet correct is, in jouw ogen. Omdat gedrag niet gaat over goed of fout. Gedrag is een gevolg van. Als je wilt weten wat er speelt, zal je moeten kijken naar onderliggende oorzaken en het gedrag van je hond serieus nemen.
Het is super stressvol voor een hond om daar en op die manier vastgehouden te worden.
Wat moet je weten over de gentle leader?
De gentle leader is niet je oplossing. De oplossing is training, werken aan de onderliggende oorzaak (emoties, pijn of andere redenen). Je wilt de stress in het stressemmertje doen verlagen. En je gaat je hond leren wat WEL de bedoeling is in plaats van wat niet.
Daarnaast is het belangrijk dat je je hond moet laten wennen aan deze riem. Ik adviseer zelf om dat op de manier te doen zoals je een muilkorf positief aanleert. Je wilt voorkomen dat je “zomaar” de riem om doet.
Geef je hond de tijd en wacht op eigen initiatief. Het onderstaande filmpje kan je daar bij helpen.
Zorg er voor dat je de gentle leader niet zomaar om doet bij je hond. Je kan eventueel eerst even oefenen hoe die om moet bij een knuffel met een neus of iets anders waarbij je dit kan oefenen.
Ik zou zelf adviseren om altijd een extra bevestiging te gebruiken. Zo kan je het beste (zeker in het begin) de lijn ook vastklikken aan een tuig of halsband. Zodat je op die manier zeker weet dat je hond er niet uit kan ontsnappen. Een politielijn leent zich hier eventueel voor.
Gentle leader ervaringen: Jip de Roemeense herder
Jip is een grote Roemeense herder kruising. Geadopteerd. Hij woont bij Jan en Martine.
Jip viel uit naar andere honden. Zowel aan de lijn als los van de lijn. Jip is echt groot en super sterk. Hij heeft het zelf niet eens door.
Jan en Martine volgden een coachingstraject bij mij van 5 lessen. Waarbij we zijn gaan wandelen met een Y-Tuig en een lange losse lijn van 3 meter.
We zijn gaan werken aan de oorzaak van de hulpvraag van Jip: angst! Daarnaast is hij in het verleden niet altijd begrepen. Hij liet al heel veel signalen zien, maar Jan en Martine zagen de opbouw in conflict niet. Dit wordt in honden weergegeven met de escalatieladder voor honden.
Ook zijn we aan de slag gegaan met het stressemmertje van de hond. We hebben daarnaast het medische stuk opgepakt. Zo hebben we pijn uitgesloten, voeding geoptimaliseerd en zijn we aan de slag gegaan met ondersteunende supplementen.
Jip kon bij de 4e les super goed en neutraal reageren op honden. Ze liep zoveel ontspannender door de wijk. Maar onverwachte situaties waren link. Daar was Jip nog lang niet qua ontwikkelingen.
Martine was gevallen en kon Jip niet goed houden. Dat is bij mij de druppel geweest. We zijn aan de slag gegaan met de gentle leader positief aan te leren. We hebben de gentle leader ingezet om Jip in de woonwijk beter te kunnen begeleiden. Ze gebruiken de gentle leader niet altijd, maar wanneer het nodig is. Zij het zelf nodig hebben (ze zitten bijvoorbeeld een dag minder goed in hun vel) of om andere redenen.
Bij de vijfde les zijn we alles gaan combineren. Veiligheid staat altijd bovenop! Voor de hond, voor de mens er naast en voor de omgeving.
Niet de oplossing, wel een ondersteuning. Niet altijd, maar wanneer het nodig is. En je kan het gaan afbouwen!
Een gentle leader gebruiken?
Als je een gentle leader wilt gebruiken, doe het dan goed. Weet waar je aan begint. Weet dat het een corrigerend middel is. Weet dat het kan zijn dat je daarmee de hulpvraag onderdrukt.
Het is niet alleen maar belabberd, slecht en waardeloos. Maar het is niet de oplossing en dat is zonde. Want we richten ons teveel op hulpmiddelen als oplossing. Blijf kijken naar wat je hond te vertellen heeft. Werk op een positieve manier. Help je hond.
Heb je dit ook gelezen?
>>> Verplichte cursus volgen vóór de aanschaf van een hond. Lees je mee?
